حفاظت در برابر مواد پرتوزا

اصول كلي حفاظت در برابر پرتوزاها

پرتو در هر برخورد بخشي از انرژي خود را از دست مي‌دهد و در نهايت متوقف مي‌شود. براي مثال پرتوهاي آلفا پس از متوقف شدن از حالت پرتوي خارج شده و به هسته اتمي ‌تبديل مي‌گردند. پرتوها مي‌توانند ذره يا امواج الكترومغناطيسي باشند. پرتوگيري بدن از مواد راديواكتيو مي‌تواند منبع داخلي و يا خارجي داشته باشد، ولي براي حفاظت از پرتوها بايد به حفاظت از بدن در برابر ورود مواد پرتوزا به بدن توجه كرد و اين مستلزم اين است كه محيط اطراف از مواد پرتوزا عاري باشد و در صورت آلودگي محيط بايد راه‌هاي ورود آلودگي به بدن مسدود شود.
مواد پرتوزا مي‌توانند از راه تنفسي ، خوردن و آشاميدن مايعات و مواد غذايي آلوده و يا از راه پوست جذب شوند. خطر آلودگي شيميايي يك ماده به مراتب كمتر از خطر آلودگي پرتوي همان ماده پرتوزا است. لذا تكنيك كنترل آلودگي محيط به مواد پرتوزا به مراتب مهمتر از كنترل تركيبات شيميايي غيرفعال است.

حداكثر مقادير مجاز آلودگي

بايد توجه داشت كه هر مقدار آلودگي ، حتي اگر به مراتب كمتر از حداكثر ميزان آلودگي مجاز باشد، باز هم كاملا بي‌خطر و بدون عارضه نمي‌باشد. براي آب و هوا حدود آلودگي مجازي كه بدن انسان مي‌تواند تحمل كند و براي بدن عارضه‌اي پيش نيايد، تعيين شده است.

نكات اساسي در تعيين مقادير مجاز آلودگي

- تمام محاسبات ، با منظور كردن خصوصيات اندامهاي يك انسان با هيكل استاندارد (70 كيلوگرم وزن و 170سانتيمتر قد) انجام مي‌شود.
- براي تعيين حداكثر آلودگي مجاز در آب ، محاسبات بر اساس ميزان مصرف و دفع روزانه آب از بدن انجام مي‌شود.
- حداكثر آلودگي مجاز در هوا بر اساس ميزان استنشاق هوا در محيط كار حساب مي‌شود.
- طرز توزيع ماده پرتوزا در اندام ، در مجموع پرتوزاهايي كه مي‌توانند در اندام خاصي جايگزين شوند، منظور مي‌گردد.
- نوع و همچنين نيم عمر فيزيكي و نيم عمر بيولوژيكي و بالاخره نيم عمر موثر ماده پرتوزا در نظر گرفته مي‌شود.
- كليه محاسبات بر اساس حداكثر مجاز پرتوگيري بدن انجام مي‌شود.

پرتوزاهاي آلوده كننده محيط

مواد پرتوزاي آلوده كننده محيط زيست به دو دسته 'طبيعي' و 'مصنوعي' تقسيم مي‌شوند. آلوده كننده‌هاي طبيعي همان مواد راديواكتيو موجود در طبيعت هستند و آلوده كننده‌هاي مصنوعي خود به سه گروه تقسيم مي‌شوند. اول پرتوهاي ناشي از انفجارهاي هسته‌اي ، دوم ، زباله‌ها و پسماندهاي اتمي ‌و سوم ، پرتوزاهايي كه در راكتورهاي هسته‌اي و شتاب‌دهنده‌ها توليد مي‌گردند.

كنترل آلودگي هوا

مواد پرتوزا به دليل تنفس هواي آلوده ، خوردن مواد آلوده و يا به علت آلوده شدن پوسته به مواد راديواكتيو ، وارد بدن شده و موجب پرتوگيري آن مي‌گردند. مي‌توان از ورود مواد پرتوزا از راه‌هاي بلع و آلودگي پوستي ممانعت كرد، ولي براي جلوگيري از ورود اين مواد به بدن از راه استنشاق ، بهترين راه جلوگيري از آلوده شدن هواي مورد استنشاق است، كه انجام آن در محيطهاي كار الزامي ‌و اجتناب‌ناپذير است. در محلهاي محدود و سربسته‌اي كه احتمال آلودگي هوا وجود دارد، الزاما بايستي ميزان آلودگي بطور مداوم تحت كنترل باشد.
موثرترين راه براي كاهش ميزان آلودگي هوا در چنين محل‌هايي خارج كردن هواي آلوده و رقيق كردن و پخش كردن آنها در هواي آزاد است. در محلهايي كه از چشمه‌هاي بار پرتوزا استفاده مي‌شود، بهترين راه براي جلوگيري از آلوده شدن هواي مورد استنشاق اين است كه كليه عمليات بر روي آنها در محفظه‌اي با فشار منفي (فشار كمتر از فشار محيط) انجام شود. براي اين كار هواي داخل محفظه بوسيله هواكش مكيده مي‌شود و پس از عبور از ورقه‌هاي صافي به خارج فرستاده مي‌شود. براي جلوگيري از ورود مجدد آن به محل اوليه و يا به محلهاي مجاور ، عمل تخليه هوا در ارتفاع مناسبي قرار مي‌گيرد.
قسمت هواكش دستگاه در انتهاي آن قرار داده مي‌شود تا در صورت وجود منفذ يا سوراخ هواي آلوده نتواند به خارج سرايت كند. در صورتي‌كه تخليه هواي آلوده به خارج از محيط كار ممكن نباشد، با گذراندن هواي آلوده از صافي‌هاي مناسب و مطمئن ، آلودگي از هوا گرفته مي‌شود و هواي نسبتا پاك مجددا به همان محل اوليه برمي‌گردد. در صورتي‌كه در هواي آلوده گاز راديواكتيوي وجود داشته باشد، نظر به اينكه جذب آن بوسيله صافيهاي معمولي امكان‌پذير نيست، بايستي نخست هوا از روي مواد جاذب گاز عبور داده شود و سپس بوسيله سيستم تهويه مناسب ، در هواي باز تخليه گردد.

اصول حفاظت فردي

پس از اينكه تمام اقدامات لازم جهت كنترل آلودگي هوا به مواد پرتوزا انجام شد، باز لازم است كه هر فرد جهت رعايت بهداشت و حفظ سلامتي خود از روشها و وسايل خاص استفاده كند و از ورود مواد پرتوزا به بدنش جلوگيري كند. بهترين وسيله براي جلوگيري از ورود مواد پرتوزا به بدن از راه استنشاق استفاده از 'ماسكهاي مخصوص' است. براي جلوگيري از ورود مواد پرتوزا به بدن از راه دهان بايد خوردن و آشاميدن در محيط كار اكيدا ممنوع باشد. همچنين توصيه شده كه در محلهاي آلوده بايد از انجام هر عملي كه احتمالا موجب انتقال آلودگي به دهان مي‌شود، مانند سيگار كشيدن و حتي استفاده از تلفن در محل كار خودداري شود.
براي جلوگيري از جذب مواد پرتوزا به بدن از راه پوست از دستكش‌هاي نازك پلاستيكي يكبار مصرف ، روپوش ، كلاه و كفش نايلوني يكبار مصرف يا پارچه‌هاي قابل شستشو و همچنين از كرم‌هاي ساده جهت پوشش دادن قسمت باز و بدون حفاظ سطح بدن استفاده كرد. استفاده از اين وسايل هنگام كار و استحمام پس از انجام كار بخش مهمي ‌از حفاظت فرد را تامين مي‌كند. پس از ورود مواد پرتوزا به بدن و جايگزين شدن آن در اندامي‌ از بدن جلوگيري از اثر بيولوژيكي آن محدود به دفع سريع اين مواد از بدن است كه اين كار تقريبا غير ممكن است.
منبع : دانشنامه رشد